از بین دانش‌آموزان و دانشجویانی که در کلاس‌های درس (در مقایسه با همکلاسی‌هایشان) بی‌جنب و جوش می‌باشند، تعداد زیادی از لحاظ اجتماعی و تحصیلی سازگار ولی تا حدودی ساکت و تمایل به کار مستقل دارند...

از بین دانش‌آموزان و دانشجویانی که در کلاس‌های درس (در مقایسه با همکلاسی‌هایشان) بی‌جنب و جوش می‌باشند، تعداد زیادی از لحاظ اجتماعی و تحصیلی سازگار ولی تا حدودی ساکت و تمایل به کار مستقل دارند. تعدادی از آنها با درجات متفاوت بصورت مشکل‌ساز خجالتی و یا گوشه‌گیر می‌باشند و تعداد کمی نیز ممکن است در آستانه اسکیزوفرنی قرار گرفته باشند. این چکیده به افرادی که وضعیتی بین این دو حالت دارند و به طور معمول به عنوان خجالتی(کم‌رو، فاقد اعتماد به نفس و مضطرب) یا گوشه‌گیر(بی‌تفاوت،کم‌حرف، خیال‌پرداز) معرفی می‌شوند، توجه دارد. زمانی‌که توقعات اجتماعی جدید یا مبهم می‌باشد،کمی خجالت، طبیعی به نظر می‌رسد. اگر خجالت صرفاً از حالت موقعیتی خارج شود و به صورت رفتاری درآید، بطوری‌که فرد به عنوان فرد خجالتی شناخته شود به تدریج مشکل‌ساز خواهد شد. اگر این خصلت در شخص شکل گیرد، درآن صورت احتمالاً حالت عمومی و کلی خجالت نهادینه می‌شود و کم‌کم شامل این علائم خواهد شد: بی‌تفاوتی نسبت به حضور در موقعیت‌های اجتماعی، ناراحتی و کم‌رویی در حضور دیگران، دلواپسی شدید و افزایش خودپنداری اجتماعی منفی (هینگ????، تامسن ورادلف????). ? انواع و علل خجالت و گوشه‌گیری در کلاس درس علائم خجالت یا گوشه‌گیری ممکن است به عنوان قسمتی از شخصیت کلی دانش‌آموز یا دانشجو و یا واکنش موقعیتی خاص به یک عامل استرس‌زا ظاهر شود. افراد در موقعیت‌های اجتماعی که باعث می‌شود آنها احساس کنند که از لحاظ روانی بی‌پشتیبان و متفاوت از سایرین می‌باشند مستعد کم‌رویی هستند. سایر انواع کم‌رویی‌های اجتماعی ممکن است از تجربیات خاص و یا عوامل محیطی ناشی شود. بعضی از نوجوانان بخاطر این‌که والدین با آنها به گفتگو نمی‌پردازند و از ابتدا به کلام آنها پاسخ مثبت نمی‌دهند و حتی فرصت زیادی برای تعامل و ارتباط با همکلاسی‌هایشان ندارند، به مهارت‌های کلاسی کارآمد و مؤثر دست پیدا نمی‌کنند. این حالت تا حدودی دلیل بر کم‌رویی‌های مشاهده شده در مهد کودک‌ها و پایه‌های اول می‌باشد. بچه‌هایی که برای اولین بار وارد مدرسه می‌شوند، احتمالاً ترس از مدرسه دارند (معمولاً ترس آنها از افراد ناشناس و یا عدم تمایل به جدا شدن از والدین می‌باشد و واکنش منفی خاص به معلم یا مدرسه ندارند). نگرانی اجتماعی می‌تواند به عنوان واکنشی پایدار به شکست‌های همیشگی، بدرفتاری و یا پذیرفته نشدن توسط بزرگسالان و همکلاسی‌ها بوجود آید. بعضی از افراد ممکن است سازگاری گروهی خوبی با همکلاسی‌ها و تعامل اجتماعی با معلم از خود نشان دهند اما هنگامی‌که از آنها خواسته می‌شود که به سؤالات درسی پاسخ دهند، در جمع فعالیتی را انجام دهند و مشارکت در فعالیتی داشته باشند که آنها را ارزیابی می‌نمایند، از برقراری ارتباط ترس دارند. بالاخره بسیاری از اینها حداقل زمانی‌که محل تحصیل یا کلاسشان را تغییر می‌دهند، دچار مشکلات سازگاری اجتماعی موقت می‌شوند. ? راهکارهای پیشنهادی برای برخورد با محصلان خجالتی یا گوشه‌گیر مشارکت همکلاسی‌ها، دخالت مدرسان و سایر اقدامات روانشناسی از جمله راهکارهای برخورد با افراد منزوی و خجالتی می‌باشد. ? مشارکت همکلاسی‌ها تعدادی از مؤلفان مشارکت همکلاسی‌ها را جهت حل مشکل کم‌رویی و گوشه‌گیری محصلان پیشنهاد می‌نمایند(مراجعه به روزنبرگ و همکاران????). این راهکار شامل این موارد می‌باشد: درگیر کردن افراد خجالتی در برنامه آموزشی انفرادی، ایجاد فرصت برای آنها جهت شرکت در برنامه‌های گروهی، مشارکت دادن همکلاسی‌ها به عنوان همکار به منظور تشویق به صحبت کردن دانش‌آموزان گوشه‌گیر، مشارکت دادن آنها در گروه‌های کوچک و فعالیت‌های کلاسی گروهی. ? دخالت معلمان بروفی (????) به تحقیق و بررسی معلمان کارآمد پرداخته است تا متوجه شود آنها چگونه با دانش‌آموزان خجالتی برخورد می‌نمایند. از متداول‌ترین راهکارها عبارت بودند از: ?) تغییر محیط اجتماعی(برای مثال نشاندن آنان در بین همکلاسی‌های صمیمی، یا موظف کردن همکلاسی‌ها و گروه‌های کوچک به همکاری با آنان) ?) تشویق‌کردن به پاسخ‌گویی بیشتر ?) کاهش استرس یا خجالت ?) مشارکت دادن فرد خجالتی در فعالیت‌های خاص ?- مشارکت دادن آنان در گفتگوهای خصوصی دائمی. بوضوح صرف نظر از این واکنش‌ها توسط معلمان به تشویق و تنبیه مورد تأکید قرار می‌گیرد. ? سایر اقدامات: نظرات بلانکو و بگالی (از روانشناسان آموزشگاهی) برای برخورد با خجالت و گوشه‌گیری عمومی افراد تحت آموزش، بیشتر مباحث مطرح شده را تأیید می‌نماید. آنها پیشنهاد می‌کنند که افراد را تشویق به پیوستن به گروه‌های داوطلبانه یا سازمان‌های تفریحی خارج از آموزشگاه نمائید، آنها را مداوم در گروه‌های کوچک مشارکت دهید (تعامل گروهی با همکلاسی‌ها)، از آنها به عنوان مربی خصوصی برای همکلاسی‌ها استفاده نمائید، اولویت‌های آنها را در انتخاب همکلاسی‌ها شناسایی نمائید و آنها را نزدیک همان همکلاسی‌های مورد علاقه‌شان بنشانید، آنها را راهنمایی، نه مجبور به ارتباط نمائید، از قرار دادن آنها در محیطی که وحشتناک و مضطرب‌کننده است، بپرهیزید، به آنها نقش‌های پیام‌رسانی و سایر فعالیت‌هایی که نیاز به ارتباط دارد، محول نمائید. محققان پیشنهاد می‌کنند که افرادی را که از علائم گوشه‌گیری آنها، خیال‌پردازی شدید می‌باشد، دائماً دعوت به صحبت نمائید و نزدیک آنها بایستید تا از توجه آنها به شما اطمینان پیدا کنید. مطمئن شوید که آنها با موفقیت تکالیف‌شان را در ابتدای زمان کاری شروع نموده‌اند و از سرزنش کردن آنها بخاطر خیال‌پردازی‌شان اجتناب نمائید. بر توجه و مشارکت تأکید نمائید و همکلاسی‌های آنان را موظف کنید که با آنها کار کنند و آنها را درگیر کار نمایند. راهکارهای خاص مدرسان برای برخورد با افراد تحت تعلم خجالتی و منزوی که توسط چندین محقق (هنیگ????، مکینتیر????، تاسون ورادلف????، بروفی????) در دو دهه گذشته پیشنهاد شده است به قرار ذیل می‌باشد: ـ از لیست یا پرسشنامه علائق، جهت تشخیص علائق نوجوانان خجالتی استفاده نمائید، سپس با توجه به آن علائق اساس و مبنای مکالمات و فعالیت‌های یادگیری‌تان را مشخص نمائید. کارهای هنری و یا سایر تکالیف و فعالیت‌های آنان را در کلاس برای دیگران به نمایش بگذارید. ـ آنها را همکار همکلاسی که شناخته شده هستند و در تعامل مداوم با سایر همکلاسی‌ها می‌باشند، بنمائید. ـ در صورتی‌که این فرد مستعد خیال‌پردازی می‌باشد، دائماً آنها را کنترل نمائید. برای رسیدن افراد خجالتی به اهداف توسعه اجتماعی به آنها از طریق فراهم کردن آموزش‌هایی در زمینه اظهار نظر کردن، شروع تعامل با همکلاسی‌ها و سایر مهارت‌های اجتماعی کمک نمائید. ـ برای پیشرفت بینش اجتماعی آنان اطلاعات لازم را فراهم نمائید(برای مثال توضیح دهید که دانش‌آموزان جدید غالباً در ابتدا در دوست‌یابی با مشکلاتی روبرو می‌شوند و یا این‌که مسخره کردن لزوماً به این معنا نیست که آنها شما را دوست ندارند). روش‌هایی برای شروع ارتباط فعال با همکلاسی‌ها و یا پاسخ بهتر در شروع ارتباط با آنها ارائه دهید. ـ به آنها نقش مشخصی بدهید تا مکلف به انجام کاری شوند و آنها را مجبور نمایید تا با سایرین در موقعیت‌های اجتماعی تعامل نمایند. در غیر این صورت خجالتی خواهند شد و از گروه فاصله خواهند گرفت. ـ به آنها برای ارتباط با دیگران به آموزش محاوره‌های اجتماعی که در ابتدای مکالمات مورد استفاده قرار می‌گیرد، بپردازید و با آنها شخصاً یا تلفنی بالاخص بصورت درخواست‌های مصرانه همانند "می‌توانم من هم بازی کنم" صحبت نمائید. ـ برای صحبت کردن با آنها هر روز و حتی برای چند دقیقه وقت بگذارید. به دقت به حرف‌های آنها گوش دهید و به طور خاص به آنچه آنها بیان می‌کنند، پاسخ دهید. ـ بچه‌های خجالتی ممکن است در زمینه مهارت‌های اجتماعی نیاز به آموزش مستقیم داشته باشند. این آموزش شامل مهارت‌هایی است که در برنامه‌های آموزشی مهارت‌های اجتماعی مختلف افراد گنجانده می‌شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با چنین برنامه‌ای که شامل همکاری بین مدرسان و والدین می‌باشد (به شرایدان کراتچویل و الیوت،????مراجعه نمائید). ? نتیجه گیری: مدرسان ممکن است از طریق بکارگیری راهکارهایی که اجرای آن نسبتاً آسان است و مطابق با نقش اصلی آنان به عنوان یک معلم کارآمد می‌باشد، بتوانند به افراد خجالتی و کم‌رو کمک نمایند. ? راهکارها شامل این موارد می‌باشد: پشتیبانی، تشویق، ایجاد فرصت برای بالا بردن اعتماد به نفس و آرامش در کلاس برای افراد کم‌رو و گوشه‌گیر، نظارت دقیق‌تر، ارتباط غیرکلامی بهتر، برنامه‌ریزی محیطی و پیشنهادها یا درخواست‌های سازنده برای ایجاد تمرکز بیشتر دانش‌پذیران مستعد گوشه‌گیری و یا خیال‌پردازی می‌باشند. به نظر، تعداد زیادی از معلمان درک و بینش ذاتی از نیازهای دانش‌آموزان خجالتی یا گوشه‌گیر دارند اما تعدادی نیز می‌توانند این نیازها را از طریق بکارگیری منظم اصول و راهکارهای ارائه شده، بسیار بهتر برآورده نمایند. ¨

نام نویسنده :ابوالفضل شفیعی
منبع: این مقاله از کتاب بروفی جر (????) با عنوان آموزش به دانش‌آموزان دارای مشکل گرفته شده است

مجله الکترونیکی هوم